‘Ik voel dus ik ben’ – Het individualistische Enneagramtype 4

Spreken de volgende uitspraken jou aan? Zijn ze herkenbaar voor je? Raken ze je ergens?

‘Het is beter om van diepe gekweldheid te drinken dan van oppervlakkige genoegens te proeven.’ [William Hazlitt] ‘Ik móet mezelf zijn.’
‘Het is zeer vermakelijk hoeveel verschillende gevoelsstemmingen men op een dag kan doormaken.’ [Anne Morrow Lindbergh] ‘Kijk naar de vogels in de lucht: ze zaaien niet en oogsten niet en vullen geen voorraadschuren, het is jullie hemelse vader die ze voedt. Zijn jullie niet meer waard dan zij?’ [Jezus van Nazaret] ‘Was ik maar een dichter, dan kon ik dichter bij je zijn. Was ik maar het bloed dat door je lichaam stroomt. Dan sliep ik in jouw hart en ik woonde in jouw hoofd.’ [Stef Bos] ‘Niemand begrijpt me – ik mezelf vaak ook niet.’
‘Ik voel, dus ik ben.’

Of herken je jezelf misschien in dit nummer?

Herkenbaar? Dan is er een grote kans dat je jezelf herkent in het EnneagramType 4. Het type dat in het Enneagram-Inleidingsblog de volgende benamingen kreeg: De Individualist, de Aristocraat, de Bohémien, de Kunstenaar, de Romanticus, de Melancholicus, de Estheet, het Tragische Slachtoffer, de Speciale.

Het Enneagramtype 4
Vieren zijn mensen die regelmatig in zichzelf verzonken zijn, op zoek naar zichzelf, creatief, dromerig, idealistisch, eigenwijs, artistiek, authentiek, gevoelig. Je hebt het idee (gekregen en aanvaard) dat je anders dan anderen bent, en trouw aan jezelf moet blijven. Je geniet daarvan. En het kan je frustreren. Je begeeft je voor je gevoel constant in allerlei verschillende spanningsvelden, dilemma’s en paradoxen, die je zowel omarmt als vervloekt. Je kunt je bijvoorbeeld aangetrokken voelen tot een groep, terwijl je van diezelfde groep kunt walgen, omdat dat hechte collectief jouw gekoesterde individualiteit lijkt aan te vallen en te overmeesteren. Aantrekken en afstoten, dat typeert jouw gedrag vaak. Ook kun je jezelf als uniek getalenteerd zien én als uniek gehandicapt of gebrekkig. Kortom, je bent je scherp bewust van de verschillen en tekortkomingen ten opzichte van anderen.

Als Type Vier heb je jezelf aangeleerd om te denken vanuit gebrek, waarop een verlangen is gebaseerd. Er is altijd wel iets dat je mist. Dat je nog niet bereikt hebt of – irrationeel rampscenario! – nooit zult bereiken. Je ziet vaak al snel wat jijzelf nodig hebt, of waarvan de wereld om je heen zich nog niet bewust is. Dat oog voor gebrek komt negen van de tien keer voort uit verdriet en pijn, vaak op basis van min of meer traumatische gebeurtenissen uit de kindertijd. Dit betekent niet dat je meer (of minder) verdriet hebt meegemaakt dan andere mensen. Als Vier heb je alleen een grotere karakterologische gevoeligheid voor de pijn. Deze gevoeligheid maakt dat veel Vieren geraakt worden door en zich inzetten tegen onrecht, dat altijd gepaard gaat met pijn en verdriet waaronder het slachtoffer gebukt gaat.

Omgaan met die diepe gevoelens is voor een Vier een levenslange klus. De een lukt dat ook beter dan de ander. Dweperij met pijn en verdriet ligt op de loer wat een Vier, zoals hierboven geschreven, naast alle andere benamingen ook de naam ‘het Tragische Slachtoffer’ heeft opgeleverd. Opgaan in, de voeling met en de beschrijving van pijn, triestheid, verdriet en allerlei soorten ellende kan voor een Vier een ‘way of life’ zijn. Dichters, kunstenaars, schilders, theatermakers – ze zullen vroeg of laat met deze gevoelens willen spelen, en daarbij snaren bij zichzelf maar zeker ook bij anderen raken die maar zelden trillen. Door die constante gevoeligheid met de pijn (die dieper gaat dan de smartlap, die meer passend is bij het pijnvermijdende Type 7) kunnen Vieren hun heil zoeken in verdovende middelen. Het kan de Vier allemaal teveel worden. Bekende voorbeelden hiervan vinden we vooral in de artiestenwereld. Denk bijvoorbeeld aan (het einde van) kunstenaars als Amy Winehouse en Herman Brood.

De Vier op z’n mooist en op z’n lelijkst
De Vier op z’n mooist combineert zijn eigen kwaliteiten met die van de Eén (‘De Perfectionist’). Een gezonde Vier kan verfijnd omgaan met zijn individuele kwaliteiten. Je leert in plaats van te leven uit gebrek, tekortkoming en gemis, te leven vanuit rust. Van daar uit leer je beter om te gaan met het alledaagse, het gewone leven.
‘Er is meer dan genoeg, voor zowel de ander als mij. Het universum is toch ook veel groter dan mijn ervaren wereld?’ Je ontdekt dat je ook kunt verlangen naar iets dat er al wèl is.

Je bent je op een gezonde manier van jezelf bewust en vindt een goede balans tussen je zoektocht naar hoge piek(ervaring)en en de verwerking van de diepe dalen. Je aanvaardt die schommelingen en je kunt ze beheren. Zelfbeheer(sing) wordt meer en meer jouw kracht. Je hebt zelf aangeleerd om te bepalen of en hoe je jezelf uit het midden van de belangstelling kunt halen, zowel de grote belangstelling (podia, feesten, werkoverleggen, verjaardagen) als de kleine belangstelling (in een-op-een-gesprekken), en kunt wat van een ander is ook echt bij de ander laten. Je leert ook meer te luisteren en vragen te stellen dan je eigen meningen en verhalen te ventileren, of vindt daar een gezonde en prettige balans in.

De Vier op z’n lelijkst laat in zijn Type de donkere kanten van de Twee (‘De Helper’) zien. Een ongezonde Vier krijgt dan narcistische trekken: ‘Kijk mij hier eens zijn’. (Zoals een ongezonde Twee manipulatief kan zeggen: ‘Weet je dan niet hoeveel tijd ik in mijn hulp aan jou heb gestoken?’) Je hebt het waarschijnlijk zelf niet door, maar je bent voor anderen zo overduidelijk bezig met de profilering van jezelf dat het moeilijk is om te twijfelen aan je wanhoop en onzekerheid. Overschreeuwen en overdrijving in gedrag, kleding, woordgebruik e.d. maken de afstand tussen jou en je omgeving te groot voor authentiek contact en echte relaties, waarnaar Vieren juist op zoek zijn.

Jaloezie
Je drijfveer (of hoofdzonde, waarover de kerkelijke traditie spreekt) is jaloezie of afgunst, die je vaak sterk weet te onderdrukken. Vanuit de schoonheid van de wereld en je verlangen om jezelf te verwezenlijken, heb je als geen ander oog voor de kwaliteiten en prestaties van je medemens. Ben je introvert dan denk je het alleen, ben je extrovert dan flap je het er zo uit wanneer je iemand anders iets moois ziet doen: ‘Dat kan ik ook! Dat kan ik zelfs beter.’ Of in de woorden van een bekende Nederlandse cabaretier die aan tafel bij Pauw sprak over het oeuvre van een van zijn theatercollega’s: ‘Ja, het is goed wat hij allemaal heeft gedaan, maar hij maakte natuurlijk niet écht cabaret.’ (En dan natuurlijk niet zeggen dat hij dat wel deed.)

Jaloezie klinkt als een vies woord, maar leven vanuit een gezonde jaloezie is mogelijk, en nodig. Hoe je gezond jaloers leeft is moeilijk te omschrijven, maar wel mee te voelen wanneer we ons bijvoorbeeld voorstellen dat een ander onze geliefde(n) inpikt. Gezonde jaloezie heeft te maken met een onderscheid kunnen maken tussen wat echt van en voor jou is, en de voorraad waaruit iedereen kan putten.

Vieren en hun vleugels
Je hebt twee soorten vleugels in het Type Vier. Deze twee subtypen Vier kunnen nog behoorlijk van elkaar verschillen.

De Vier-met-een-Drie-vleugel. Deze Individualist heeft een link met het Type Drie, ‘de Bereiker’. Deze combinatie wordt “De Aristocraat” genoemd. Deze typen combineren creativiteit met ambitie en hechten meer dan het andere subtype aan de sociale omgang. Binnen de bekende structuren, waarbinnen zij zich iets liever bevinden dan het andere subtype, spelen ze graag met humor. Deze types hebben veel met de middeleeuwse nar die de koning een spiegel voorhield. Het systeem belachelijk maken – dat kunnen ze als geen ander. Ze willen succesvol zijn, en zichzelf onderscheiden. Ze praten graag over zichzelf en hun creatieve werkzaamheden. Wanneer ze iets maken of scheppen, doen ze dat met een publiek in gedachten.

De Vier-met-een-Vijf-vleugel. Dit Type Vier is gekoppeld aan ‘De Waarnemer’ (Type Vijf). Deze combi wordt “De Bohémien” genoemd. Minder dan het andere subtype maken zij zich druk om erkenning en status. Ze bezitten de gave om creativiteit te koppelen aan de gave van opmerkzaamheid. Ze kunnen dat wat ze om zich heen zien op een originele manier beschrijven of uitbeelden. Ze scheppen meer voor zichzelf dan voor een publiek, en staan ernstiger en serieuzer in het leven dan het andere subtype. Het creatieve proces en de drang om te verkennen vindt dit subtype belangrijker dan het presenteren van hun bevindingen. Het opdoen van ideeën is mooier en belangrijker dan de uitwerking ervan. Meer dan het andere type verzet een Vier-met-Vijf-vleugel zich tegen het gezag en de conventie, waarbij het breken van de regels een meer dan reële optie is. Uiteraard altijd met het oog op schoonheid, eerlijkheid en het recht.

Bekende personen
Welke bekende personen zijn in essentie Vieren?

Buitenland: Bob Dylan (de Bob uit de titel van dit blog), Prince, Jackie Onassis, Freddy Mercury, Johnny Depp, Ingmar Bergman, Prinses Diana, Michael Jackson, Amy Winehouse.

Nederland: Ilse de Lange, Waylon, Thierry Baudet, Jos Brink, Freek de Jonge, Trijntje Oosterhuis, Marc-Marie Huijbregts, Herman Brood, Claudia de Brey, Brigitte Kaandorp, Maarten van Roozendaal.

Bijbel: Jozef en Job. Jozef wentelde zich als puber in de jaloezie van zijn broers en de unieke positie die hij van Jakob, zijn vader, kreeg toebedeeld. Hij heeft (daardoor) de nodige ellende meegemaakt – misschien ken je het verhaal van de put waarin hij door zijn broers werd gegooid, terwijl ze hem later verkochten aan Egyptische kooplieden om van hun etterige broertje af te zijn – en heeft die pijn door de jaren heen met zich meegedragen. Jozef is een van de toch wel extreme voorbeelden van een man die trouw aan zichzelf is gebleven, ondanks verleidingen van de vrouw van zijn Egyptische baas of de kansen om de maatschappelijke Egyptische ladder sneller te beklimmen. Trouw aan zichzelf, en volgens eigen zeggen daarmee trouw aan zijn God.

Een van de meest schrijnende bijbelverhalen is het levensverhaal van Job. De man die door een hel moest. Hij verloor alles: al zijn kinderen en zijn hele bezit. Hij blijft een boek lang vechten voor zijn eigen rechten, gelijk en schuldloosheid. Het boek Job is ook het meest diepgaande en poëtische bijbelboek. Erg lastig om mee te maken. Maar misschien past bij het diepste lijden ook een speciale verwoording ervan. Want hoe omschrijf je het (onterechte) lijden dat we meemaken in hemelsnaam prozaïsch?

Veel Vieren zeggen het graag. Leve de dichtkunst en het spelen met woorden. En: de wereld wordt door schoonheid gered.

— GERAADPLEEGDE LITERATUUR —

1. ‘Enneagram Basisboek’, Don Richard Riso & Russ Hudson.
2. ‘De Wijsheid van het Enneagram’, idem.
3. ‘Het Enneagram, een weg naar zelfkennis’, Richard Rohr.
4. ‘Parabels and the Enneagram’, Clarence Thomson.
5. ‘De kernkwaliteiten van het Enneagram’, Daniel Ofman & R. van der Weck & R. van der Weck-Kapitein.
6. ‘Enneagram code gekraakt’, W.J. van de Wetering.
7. ‘Het enneagram voor jouw persoonlijkheid’, idem.
8. ‘Ontdek je sterke kanten’, idem.

Meer weten over dit Type? Meer ontdekken hoe je als Type 4 uit het Enneagram en van jezelf kan worden bevrijd? Welk wereldbeeld en welke wijsheden je daarbij kunnen helpen? Doe dan de Enneagramtraining- en -Masterclass van de Enneagramdominee (zakelijk). Ben je als particulier geïnteresseerd in de zoektocht naar je eigen Type, kijk dan eens naar de aangeboden cursus op deze pagina!